Άγιος Παχώμιος - Άγιος Γεώργιος

<<Μικρός δίδυμος βυζαντινός ναός στη θέση Καλοκώστα, <<στου παπά το μύλο>> με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και αγιογραφικό ενδιαφέρον. Για τους ναούς αυτός ο αείμνηστος Ν. Καλογερόπουλος έγραψε παλιότερα: <<... Επιστρέφοντες εις Απείρανθον δι' άλλης οδού όχι καλλιτέρας, φθάνομεν εις τους δίδυμους ναούς του Αγίου Παχωμίου και Αγίου Γεωργίου. Ούτοι δεν είναι οι τελευταίοι ενταύθα.... Πάντως, και
ούτοι παρουσιάζουν ιδιάζον ενδιαφέρον, ο μεν μικρός του Παχωμίου δια το ζωγραφικόν διάκοσμον, ο δε δια το περίεργον κτιστόν χώρισμα του ιερού. Αρκεί να αναφέρω ωραιοτάτην κεφαλήν Αγίου δια να θαυμάσει τις την απλότητα, τον αυθορμητισμό, την ζωηρότητα και τον νατουραλισμόν της τέχνης του ναϋδρίου του Αγίου Παχωμίου ή  Άη Παχύ, όπως τον καλούν. Ενθυμίζει τας ωραιοτέρας και ρεαλιστικωτέρας κεφαλάς, της ακμής των Παλαιολόγων και τινα εκ των μωσαϊκών της Νέας Μονής εν Χίω...>>
 Λεπτομερέστερα περιγράφει, τους δυό ναούς ο καθηγ. Πανεπιστημίου κ Ν. Δρανδάκης. <<Υπο την

Απείρανθο και νοτίως αυτής εν μέσω χθαμάλης κοιλάδος υψούται ομοιόχρωμος προς το έδαφος ο ναϊσκος  του Αγ. Παχωμίου, κομψός, μονόκλιτος, σταυροειδής με τρούλλον  μεγάλον, έχοντα εξωτερικώς κωνικήν στέγην και υψηλήν την κυλινδρικήν σφενδόνην, την οποίαν διατρυπούν τέσσαρα στενά παράθυρα τομής σχήματος παραλληλογράμμου.... Εις την δεξιάν (Νοτίαν) κόγκην του ιερού διακρίνεται μετωπικός Αρχάγγελος εν προτομή με μακρόν ωοειδές πρόσωπον, καφέρυθρον κόμη, συσφιγγομένην υπό τα ώτα και κατωτέρω διαμορφούσαν εκατέρωθεν αρκετά ογκώδη θύσανον. Ο Αρχάγγελος κρατεί λευκόν ένσταυρον δίσκον, φορεί λωρόν και το ένδυμα του έχει περί τον λαιμόν κιτρίνην τραχηλέαν με μελανά ελικοειδή κοσμήματα. Ώχρα θερμή αποδίδει το πρόσωπον με τας ερυθράς παρείας. Η σκιά εκατέρωθεν της μακράς ρινός είναι καφέ και τα φώτα ολίγαι πλατείαι, σιτόχροι γραμμαί. Εις την κορυφήν του

μετώπου το φως αποδίδει ωοειδής επιφάνεια. Εκ της τεχνοτροπίας και εκ του τρόπου αποδόσεως των φώτων θα εχρονολόγει τις την τοιχογραφίαν μάλλον από του ΙΖου αιώνος.
 Εις την βόρειαν κόγχην διακρίνονται υπό την άσβεστον ίχνη γενειοφόρου αγίου. Πλήν άλλων λειψάνων εις τα σφαιρικά τρίγωνα φαίνονται στηθάρια Ευαγγελιστών εντός κύκλων εν μέσω ελικοειδών βλαστών. Εις τον τρούλλον υπολείμματα του Παντοκράτορος εντός κύκλου, τον οποίον κρατούν δια των υψουμένων χειρών των μετωπικοί, όρθιοι, ίσως τέσσαρες άγγελοι, μεταξύ πιθαν'ωτατα προφητών.
 Εις το τύμπανον του νότιου τυφλού τόξου εικονίζεται πελώριος, ολόσωμος Αρχάγγελος, ου μόνον η κεφαλή και το άνω του στήθους δι'εφυγε το <<γαλάκτισμα>>. Το βάθος της κόμης είναι καφέρυθρον και τα φώτα της κίτρινα.
 Ωοειδές το πρόσωπον, χαμηλόν το μέτωπον, ωχρά η επιδερμίς, κερασόχροι οι χαρακτήρες, καφέ η σκιά δεξιά της ρινός, καφέ και εντόνως πρασίνη αριστερά.
  Τα φώτα αποδίδουν λευκοσιτόχροι επιφάνειαι, ελάχιστα διαφέρουσαι κατά τον τόνον τος επιδερμίδος.
  Η μορφή του Αρχάγγελου ανακαλεί εις την μνήμην την κεφαλήν αγγέλου εικόνος του Μουσείου Λένιγκραντ, ήν ο Λαζαρεφ χρονολογεί απο του 12ου αι. Το ύφος της τοιχογραφίας, διαφόρον εκείνου της παρατάσεως του Αρχάγγελου εντός της κόγχης του ιερού, προδίδει, αν μη διαφόρον χρόνον κατασκευής, οπωσδήποτε άλλην χείρα ζωγράφου.
 Εις το Β. σκέλος της Δ. καμάρας αμυδρά η Σταύρωσις με τον Ιωάννην και τον εκατόνταρχον δεξιά και όμιλον τριών γυναικών αριστερά. Εις το Ν. σκέλος λείψανα της Μεταμορφώσεως και εις το δυτικόν τοίχον εκατέρωθεν της φωτιστικής θυρίδος ανά εις προφήτης, το πιθανώτερον εν προτομή, με λευκορρόδινα ενδύματα. Οι προφήται κρατούν ειλητά και είναι εστραμμένοι προσ αλλήλους>>.
                                                                                                   
 Αγ. Γεώργιος

<<Προς τον Άγιον Παχώμιον συνάπτεται από Ν.Α συγκρότημα κτηρίων, τα οποία τιμώνται επ' ονόματι του Αγ. Γεωργίου. Το συγκρότημα σύγκειται κυρίως εκ δύο ναών, εκ των οποίων ο βόρειος καμαροσκέπαστος έχει μορφήν πλαγίου νάρθηκος, ο δ' άλλος είναι τρουλλαίος μονόκλιτος... Το βόρειον παρεκκλησίον είναι κτίσμα μακρόν και στενόν. Στεγάζεται δια καμάρας, την οποίαν υποβαστάζουν τρία σφενδόνια, βαίνοντα επί ψευδοπεσσών. Μόνον επί της αψίδος διασώζει γραπτόν περίεργον διάκοσμον, τον οποίον συνιστά παρά την άντυγα ταινία τεθλασμένη εκ χρώματος λευκού και καστανομέλανος και εις το μέσων ωσεί σταυρός ακτινωτός εντός μεγάλου καστανού κύκλου.
 Υπέρ την θύραν και τα παράθυρα του <<τέμπλου>> επί της Δ. παρειάς του σώζονται λείψανα τοιχογραφίας: εις τας αντυγάς των τόξων πλατεία κυανή διακοσμιτική ταινία με λευκούς δίσκους, εν οις ερυθροί σταυροί και ανωτέρω, εις το μέσον υπολείμματα ενθρόνου προσώπου και εκατέρωθεν του δεομένων μορφών, εξ ών η αριστερά ίσως κύπτει πολύ. Μεταξύ αυτής και του θρόνου επιγραφή και χρονολογία:

  ... οκτο
  μβρίου ιν(δικτιώνος) ΙΒ
  έτ(ου)ς σ ΅ ψξ Β

 Το έτος 6762 ισοδυναμεί προς το 1253/54. Το 1254 η Ινδικτιών ήτο δωδεκάτη....<<Η αγία Τράπεζα

είναι κτιστή, πληρούσα χαμηλά το άνοιγμα της μεγάλης αψίδος, εκατέρωθεν της οποίας ανοίγεται ανα μια μικρή κόγχη. Εντός της Ν. προτομή μετωπικού Αρχάγγελου με επίμηκες πρόσωπον, ου τον κεραμόχρουν προπλασμόν αφίνει πολλαχού ακάλυπτον η ώχρα της επιδερμίδος.
 Βυσσινόχρουν χρώμα αποδίδει τους χαραχτήρας του και την κόμην με τας μελανάς σκιάς. Εις την Β. κόγχην ζωγραφείται εν προτομή ο Άγιος Στέφανος με πλατύ πρόσωπον και εις το τεταρτοσφαίριον της αψίδος η Δέησις.
 Ο μετωπικός εν προτομή Χριστός, με το επίπεδον πρόσωπον και τους μεγάλους οφθαλμούς, έχει βυσσινόχρουν το τρίχωμα και κατακόσμους τας λευκάς κεραίας του σταυρού του εγεγραμμένου εις τον φωτοστέφανον.
 Ενώ δε αριστερά η εις κλίμακα πολύ μικρότεραν μεγαλόφθαλμος Θεοτόκος με τας ροδαλάς πορείας η κλίνουσα την κεφαλήν και δεομένη δεν στερείται χάριτος, ο Πρόδρομος δεξιά είναι μορφή φοβερά. Υπό το τεταρτοσφαίριον εις τον μέσον <<ο Θειόμ(ενος)>> ως παιδίον εντός τεραστίου δισκαρίου υπό κιβώριον, του οποίου το λευκόν τόξον κοσμούν κυανοί σταυροί και βυσσινόχροι ημίσταυροι.
 Εκατέρωθεν αυτού ανά εις άγγελος, αιωρών θυμιατήριον δια της δεξιάς και δια της άλλης κρατών σκήπτρων και περαιτέρω εις στάσιν 3/4 συλλειτουργούντες ανά δύο ιεράρχαι, ο Άγιος Νικόλαος με

μονόχρωμον φαιλόνην, ο Χρυσόστομος με πολυσταύριον και σφηνοειδές γένειον και άλλοι δύο άγιοι επίσκοποι, ο Γρηγόριος και ο Βασίλειος.
 Τους χαρακτήρας των αγγέλων έγραψε τρέμουσα η χείρ του αγιογράφου τας πτέρυγάς των αποδίδουν κεραμόχροι επιφάνειαι, εφ' ών λευκαί, αμελείς, συνεχόμεναι καμπύλαι. Αι τοιχογραφίαι του Αγίου Γεωργίου διακρίνονται δια το εντόνως λαϊκόν ύφος των>>.
 Στο ναό του Αγ. Παχουμίου - όπως και στον Άη Παχούμη Τσικαλαριού - υπήρχε παλιότερα το έθιμο του <<τρυποπεράσματος>>. Αν θυμάμαι καλά, η διαφορά στους δύο ναούς είναι ότι ενώ στο Τσικαλαριό το τρυποπέρασμα γινόταν απο τρύπα που υπήρχε πάνω απο την είσοδο του ναού στ' Απεράθου γινόταν απο τρύπα που υπήρχε στο τέμπλο κάτω απο εικόνα του. <<Ομοίως εις την αγροτικήν περιοχήν Απειράνθου και εις θέσιν <<Καλοκώστα>> - γράφει ο αείμνηστος Τασ. Ζευγώλης - σώζεται ημιερειπώμενος ναός του Αγίου Παχωμίου με ομοίαν θεραπευτικήν κουλούραν, μη χρησιμοποιούμενη όμως σήμερον. Εκ τούτων υπάρχει και κατάρα. <<Που να (γ)ενής και να περνάς από την κουλούρα>>.

Βιβλιογραφία:  Η Απείρανθος  Ν.Α.Κεφαλληνιάδη.

Φωτογραφίες από τις εκκλησίες

Εκίνηση πεζοπορίας από εκκλησία Παναγίας Απεράθου