Το Απεραθίτικο Υφαντό

Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη γυρισμένη......

Κάπως έτσι θα μπορούσε να ξεκινήσει μια απόπειρα αναφοράς στο Απεραθίτικο φαντό και τι αυτό σηματοδοτεί για την κοινωνία τ Απεράθου και ευρύτερα (μέσα από τις προσπάθειες διάδοσής της από τις εκθέσεις υφαντών των συλλόγων Απεραθιτών, τον Συνεταιρισμό Γυναικών και τις συμμετοχές σε εκθέσεις ειδών παραδοσιακής τέχνης), μιας και με το κόκκινο του λαδιού έχει υφάνει η Απεραθίτισσα  τις μνήμες και τα όνειρά μας.
Στα χρόνια των γιαγιάδων μας, αν , διαβαίνοντας τα στενά ή τα στιαστά του χωριού, άκουγες να
χτυπά το πέταλο στο εσωτερικό κάποιου σπιτιού και περνούσες το κατώφλι του, θ αντίκριζες μια κοπέλα-ή, συνηθέστερα, μια ώριμη νοικοκυρά να

Προσθήκη λεζάντας

υφαίνει στην κρεβαταριά της κάποιο φαντό, που κάλυπτε όλες τις ανάγκες του σπιτιού. Ρούχα ένδυσης από ανδρικές φανέλες και ζώνες μέχρι γυναικείες πουκαμίσες με μεγάλες μπορντούρες στο γύρο, κουβέρτες, τρισόνια για την κουζίνα, τραπεζομάντηλα, πεσκύρια δαχτυλωτά, χράμια και κατώχραμα, ρασάκια για ψωμιά του φούρνου, ντουράδες (και τραγουδά η νια για το νέο, που αγαπά:
θε να του φανώ σίουρα / του ορυχείου το ντουρά), καναβίτσα για την μπουγάδα. Με το πέρασμα των χρόνων, τα είδη ανάγκης αντικαταστάθηκαν από τα βιομηχανοποιημένα κι απ τα φαντά αυτής της κατηγορίας υφαίνεται στην κρεβαταριά το σωκουφένιο πουκάμισο και η ζώνη του βρακά. Από τότε και μέχρι σήμερα, το φαντό προορίζεται για το στολισμό του σπιτιού. Σε διπλό πανί συνήθως και με περίσσιο μεράκι η κουβέρτα, η στρώση του καναπέ, οι κρεβατόγυροι, τα μαξιλάρια, το καμιναδοπάνι , η πάντα του κρεβατιού, οι μπερντέδες, τα
στόρια, οι μαντηλοθήκες, τα ντιβανοσκεπάσματα είναι η προίκα τση θυγατέρας, αφού τα κοπέλια στο χωριό είχαν μικρότερο μερίδιο φαντά.
Τα φάντα και τα στημόνια αγοράζονταν και αγοράζονται από την Μυτιλήνη όχι πάντα με την ίδια οικονομική ευχέρεια, εξ ου και το παράπονο της κόρης πριν από μερικές δεκαετίες στην μάνα ανεφαντού:
Ξέρω, μάνα μου, να φαίνω/ αλλά φάδια πως να παίρνω.
Ξέρω και χω και την άδεια/ αλλά πως να παίρνω φάδια.
Η οικονομική ένδεια στην αγορά των φαδιών έδωσε μια ακανόνιστη πολυχρωμία σε πολλά παλιά αντιπροσωπευτικά υφαντά, μιας και η Απεραθίτισσα μάζευε φάδια από ξηλωμένα ρούχα ή από λειψά κουβάρια και τα ένωνε με διάφορους συδιασμούς.
Πρώτο στάδιο είναι το διάσιμο των φαδιών: το στημόνι μπαίνει στην ανέμη και με τον άδραχτο και
το θρομύλι μπαίνει σε 50 απαραίτητα καλαμοκάνια, τα οποία πάνε στην μοναδική πλέον "διάστρα" του χωριού, τη Σόνια, για το διάσιμο . Τενική πολύπλοκη και δύσκολη, που εξαρτάται από το είδος διασίματος: το μανάδριο (απλό σταυρωτό, είδη πετσετών) το διπλό (πετσέτα των μαρχαμάδων, βλοιδάτη, μισό καρύδι , διπλό καρύδι, πέντε - πέντε), το σταυρωτό (μονάντρο ή διπλό, δυσκολότερο, γιατί μπαίνει χρωματιστή κλωστή μέσα, κατά την διάρκεια του διαστήματος) ή το σωκούφι ( περιλαμβάνει ειδική τεχνική στο διάσιμο, το περιμάτισμα και την ύφανση).

Στήνουν την ανέμη τους και διάζουνται τις κλωστές τους, γράφει ο Μυριβήλης. Και οι ανεφαντούδες

στο χωριό κάνουν πλεξούδι τις κλωστές  παίρνουν το απισινό αντί και κάνουν το τύλιγμα και ακολουθεί το περιμάτισμα, περνούν, δηλαδή , το στημόνι μες στα μιτάρια και στο χτένι και έχουν το διασίδι έτοιμο στο αργαλειό, την κρεβαταριά, τα 101 κομμάτια της οποίας, έχει καθένα χαραγμένη πάνω του την ψυχή της υφάντρας του. Μια ψυχή, που όταν πονά  υφαίνει ερανιά ρούχα και απλά διασίδια και, όταν ετοιμάζεται για τις χαρές της ζωής κεντητά με διάφορα σχέδια:  μοτίφια, το μακαραδάκι, την κορώνα, το δεσπότη, τη χορεύτρια, τ΄αρχινοτέλειωτο κλαδί. Μια ψυχή που την ώρα υφαίνει τραγουδά αυτά που φεύγουν και αυτά που προσμέναι.

Στην κρεβαταριά. που φαίνω/ ό,τι κάνεις το μαθαίνω.
Ο νους μου πάει στη φασά / και ξεχασά  του του πασά.
Ύφαινε και ξύφαινε-ν-η/ η Πηνελόπη ν ανεμένει.
Το κατώχραμα θα φάνω/ που θα πέφτομαι απάνω.

Το τραούδι και το φαντό, δυο πράγγματα με τα οποία έχουμε ταυτίσει το απεραθίτικο σπίτι, την
απεραθίτικη ψυχή. Απ΄το ασβολωμένο καμιδανοπάνι μέχρι και την κεντητή κουβέρτα του αμουλιάτικου κρεβαθιού κι απ τα κεντημένα με υπομονή και μεράκι μοτίφια μέχρι το σωκουφένιο πουκάμισο, η τέχνη της Απεραθίτισσας κεντά και υφαίνει με αγάπη και αφοσίωση, στολίζει και "ντύνει" κάθε πτυχή της ζωής μας.
Το φαντό, σήμα κατατεθέν των σπιτιών μας, στόλιζε τα παραθύρια και τα έπιπλα, έμπαινε στα μπαούλα προίκα στις κόρες και τις εγγονές. Η πρώτη και μακροβιότερη  προσπάθεια να βγει από το  Απεραθίτικο σπίτι έγινε το 1987, όταν, με πρωτοβουλία του Μανώλη Γλέζου, ιδρύεται από 23 γυναίκες μόνιμες κάτοικοι του χωριού ο Συνεταιρισμός Παραδοσιακής Τέχνης Γυναικών Απεράθου.
Ο Συνεταιρισμός , μέχρι σήμερα, έχοντας ως απαράβατο όρο του ιδρυτικού του καταστατικού τη διατήρηση της παράδοσης, στηριγμένος μόνο στο μεράκι και στην δουλειά των μελών του, εκθέτει απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας. στο παλιό κοινοτικό κατάστημα, υφαντά, κεντήματα  και δαντέλες.
Κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, που λειτουργεί το εκθετήριο, ο επισκέπτης του χωριού
έχει την δυνατότητα να θαυμάσει, να αγοράσει και να μάθει για το φαντό, αφού όποια  γυναίκα και να έχει βάρδια θα του εξηγήσει πως έμαθε από την μάνα ή απ την γιαγιά της να μπαίνει στην κρεβαταριά και να δημιουργεί.
Ο Συνεταιρισμός Γυναικών Απεράθου, με πρωτοβουλία του του Απεραθίτικου Συλλόγου της Αθήνας και σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο "Τα Φανάρια", από το 2013  παραδίδει μαθήματα υφαντικής, αφιλοκερδώς στο Πολιτιστικό Κέντρο Απεράθου, κάθε Σάββατο από τις 10:00 έως 13:00 με καθηγήτρια την Αλεξάντρα του Κωτσοβασίλη. Για πληροφορίες, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθυνθούν στο εργαστήριο του Συνεταιρισμού στο Πολιτιστικό Κέντρο ή στο τηλέφωνο 22850-61634 (Αλεξάντρα).
Πολλές ήταν και οι εκθέσεις υφαντού, που έχουν, κατά καιρούς πραγματοποιηθεί στο Πολιτιστικό Κέντρο Απεράθου στα πλαίσια ευρύτερων πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Στόχος ήταν η παρουσίαση του παραδοσιακού Απεραθίτικου σπιτιού σε μικρογραφία. Το διπλό
σιδερένιο κραβάτι στολισμένο με την κουβέρτα και τον κρεβατόγυρο , την κούνια του μωρού κρεμασμένη απ τα κάγκελα του κρεβατιού, την πάντα στον τοίχο, η μαντηλοθήκη, ο καναπές με την στρώση του, τα κάδρα με τα κεντήματα στους τοίχους, το τραπέζι με το τραπεζομάντηλο και έχοντας την καράφα με την ρακή και τα ποτηράκια ν αναμένουνε τους μουσαφίριδες και βέβαια την κρεβαταριά, την ανέμη και το θρομύλι έτοιμα να τυλίξουν τις κλωστές, να μπει η νοικοκυρά να φάνει, περιμένοντας τους δικούς της ανθρώπους να γυρίσουν στο σπίτι, το οποίο φτωχό ή πλουσιότερο, στ Απεράθου είναι πάντα ανοικτό. Να προσφέρει την φιλοξενία, τη ζεστασία, την αγάπη του.
Και αν ακόμα και σήμερα στην βόλτα, που θα κάμεις στο χωριό, δε θα περάσεις από ανοικτό παράθυρο, το οποίο δεν θα είναι στολισμένο με στόρι και δεν θα μπεις σε σπίτι, που δεν θα

στρώσουνε πάνω σ ένα φαντό τρισόνι κάτι για να σε φιλέψουν, για το φαντό που τόσα τραγούδια έχουν ειπωθεί, λίγα πράγματα έχουν γραφτεί. Όχι ότι θα μπορούσε το μολύβι κανενός να περιγράψει με ακρίβεια πως περνά η ανεφαντού το καλαμοκάνι στην σαϊτα ανάμεσα στα νήματα και πως η κλωστή γίνεται πανί και ρούχο, που δεν θες να το λερώσεις, αλλά οφείλουμε στην τέχνη αυτή και τις τεχνίτριές της, στις μανάδες και τις λαλάδες μας μα κάνουμε μια πιο σημαντική δουλειά πάνω σ αυτό.

31/8/2013 - 11η Συνεδρία: Τ Απεράθου. 
Τέχνη - Ποίηση - Γλώσσα
Ελένη Γιαννούλη - Τα υφαντά ως δώρο στο Θείο: συμβολικές και κοινωνικές προεκτάσεις στα Απεραθίτικα γυναικεία τάματα.

Πηγή : Βιβιλιογραφία "Ο Απεραθίτικος Πολιτισμός"
Πηγή φωτογραφικών αρχείων :  Συνεταιρισμός Γυναικών (κατασκευής παραδοσιακών υφαντών και σπιτικών γλυκών).- Παναγιώτης Σ. Δελλαμάνης
Αντιγραφή - επεξεργασία κειμένου: Π.Σ.Δελλαμάνης